نظر اسلام درباره چند همسري چيست؟
حجت الاسلام جواد گلي پاسخ مي دهد :
اصل همه جار و جنجال هايي که سر برنامه مرد سه زنه به وجود آمد ، درباره تابوها و مقاومت ها درباره بحث چند همسري بود؛ بحثي که در درست و غلط بودن نفس عمل نبود و درباره عواقب ناخوشايندي بود که ممکن است در جامعه به وجود بيايد .
نگاهي به حد و مرزهاي شرعي و نگاه اسلام به موضوع داشتن چند زن موضوع اين مقاله است .براي اين کار سراغ حجت الاسلام جواد گلي ، چهره شناخته شده و رسانه اي اين سال ها رفتيم؛ کسي که حتما نامش را در خيلي از سريال هاي تلويزيوني به ويژه مناسبتي هايش به عنوان مشاور و کارشناس مذهبي ديده ايد . او در طول اين سال ها همواره در بحث هاي مربوط به خانواده در صدا و سيما تاثيرگذار بوده و در سابقه کاري اش ، تجربه مديريت گروه اجتماعي شبکه يک را دارد . البته بعد از جا به جايي مديران شبکه ها براي مدتي ، با همين سمت به شبکه دو رفت . حجت الاسلام گلي در جواب پرسش هاي ما درباره ديدگاه اسلام به اختيار کردن چند همسر ، به نکته هاي مهمي مثل عدالت و توجه به عرف اشاره کرد . نظراتش را بي کم و کاست بخوانيد .
ـ ماجراي آن مرد سه زنه در جامعه تب ناخوشايندي را ايجاد کرد و باز اين سوال را در افکار عمومي زنده کرد که در چه شرايطي مرد مي تواند بيش از يک همسر داشته باشد ؟
چيزي که مهم است اينکه تعاليم دين مبين اسلام ما را در انجام کارهايمان مجاب به انجام احکام دين و رعايت عرف جامعه کرده ، در واقع براي اينکه يک عمل صحيح را انجام دهيم در وهله اول بايد با گزاره هاي دين و شريعت در تناقض نباشد . در مساله چند همسري دو ملاحظه وجود دارد ؛ اولاً کسي که مي تواند اين چند همسري را تجربه کند که شرط اصلي و لازم در رابطه با تعدد زوجات را رعايت کند . آن شرط ، عدالت است که در آيات قرآن و افواه ائمه (ع) بسيار ذکر شده . شرط لازم شرطي است که غالبا مورد توجه نيست و اساساً رعايت عفت در رابطه با زوجات شرطي است که در دين به عنوان شرط لازم و شرط اوليه ذکر شده . اسلام در واقع تعدد زوجات را منوط به رعايت عدالت مي داند . رعايت عدالت کار ساده اي نيست که در روايات معصومين (ع) نيز به دفعات با يان نکته مواجه مي شويم . اين عدالت صرفاً عدالت در تقسيم اموال نيست . عدالت در تقسيم حالات ، نگاه ، گفتگو، مناسبات فردي و رفتاري و عاطفي و در واقع يک عدالت جامع و تمام عياري است که رعايت آن هم کار ساده اي نيست .
ـ رعايت اين عدالت براي هر کسي ممکن است؟
در رواياتي آمده که هر کسي نمي تواند به آن صورت عادل باشد . در واقع عدالت به معناي وسيع کلمه را هر کسي نمي تواند رعايت کند .
ـ آن آقايي که به تلويزيون آمده بود ، گفته که همسر اولش را بيش از دو همسر ديگرش دوست دارد ؛ اين يعني بي عدالتي؟
حتي اگر همسر دومي گرفته شود و همسر اول سهم بيشتري به لحاظ عواطف داشته باشد ، باز هم ممکن است منجر به نوعي بي عدالتي شود . البته الزاماً عدالت به معناي تساوي نيست که يعني همه چيز مساوي تقسيم شود . عدالت به معناي دقت در مناسبت دادن با استعدادها و ظرفيت هاست . يعني با هر کس همان طور باشد که استعداد و ظرفيتش مي طلبد .
ـ غير از عدالت ، عامل ديگري هم مهم است ؟
نکته اي که خيلي مهم است اينکه به عرف پسنديده جامعه هم بايد توجه کرد . درست است که ما مجوز تعدد زوجات با پيش شرط عدالت را داريم ولي عمل به معروف و امر به معروف الزاما در هر شرايطي عمل به احکام ديني بدون توجه به ملاحظات و عرف اجتماعي نيست . يعني ما در بسياري از رفتارهايمان علاوه بر توجه به احکام دين ، به نگرش اجتماعي و هنجارهاي اجتماعي هم توجه مي کنيم . البته به اين معنا نيست که اين هنجارهاي اجتماعي احکام ديني را تعطيل کنند ، بلکه در واقع مويد رفتارها ديني ما هستند . در بعضي جاها بعضي رفتارها و موضوعات در عرف جامعه مورد پسند نيست اما در اسلام ايرادي ندارد . ولي عرف جامعه ما را مجاب مي کند در انتخاب آن رفتار دقت بيشتري کنيم . مثلا در رابطه با حجاب ، عرف در حدود حجاب موثر است . ما بايد طبق احکام و حدود ديني حجاب را رعايت کنيم اما پيرامون چگونگي ها و حداکثري و حداقلي بودن ها ، عرف جامعه تاثيرگذار است . مثلا در جايي ممکن است حجاب به حد کمتري از حداقلي باشد که دين تعيين کرده . در انتخاب رفتارهايمان که منبعث از دين اسلام است بايد به عرف جامعه هم توجه کنيم . حتي در مناسبات زن و مرد هم عرف تاثيرگذار است . آيات قرآن هم تاکيد مي کنند که آنچه بين مناسبات زن و مرد حکم مي کند ، عرف جامعه است . بيش از 30 بار در قرآن روي اين نکته تاکيد شده ، حتي قرآن به همسران پيامبر (ص) تاکيد مي کند که « عاشروهن بالمعروف؛ معاشرت کنيد آن چنان که پنسديده و معروف ااست » يعني بايد طبق عرف جامعه رفتار کنند . اين در واقع عرف جامعه است ؛ يعني جامعه آن را به صورت يک رفتار درست مي پذيرد . پس مناسبات زن و مرد بايد بر پايه معروف باشد .
ـ خب تعريف اين عرفي که شما مي فرماييد ، دقيقاً چيست ؟
عرف يعني رفتاري که جامعه آن را مي پذيرد و مي پسندد . در واقع عقلاي جامعه آن رفتار را رفتار درستي مي دانند ؛ مثلا اگر لباسي متفاوت از لباس معروف جامعه به تن کنيد ، همه نگاه متفاوتي به شما دارند . اصلا هم فرقي نمي کند که اين لباس کم باشد يا زياد . فقط اين ديدي است که لباس شهرت مي سازد .
بسياري از رفتارهاي ما هستند که ممکن است رفتار غلطي هم نباشند ولي مناسب با عرف جامعه نيستند، مثلا در روابط زن و مرد . ممکن است تغيير مکان منجر به معروف يا منکر شدن يک قضيه شود. اگر يک دختر و پسر جواني در دانشگاه در گوشه اي با هم بنشينند و صحبت کنند ، عرف جامعه اين را مي پذيرد و آنها را توبيخ نمي کند ولي اگر همان دختر و پسر در پارک يا خياباني با هم حرف بزنند ، اين رفتار مي شود يک رفتار منکر. يعني در واقع هيچ بخشي تغيير نمي کند جز مکان! عرف جامعه اين را مي فهمد که آن رفتار درست است و اين رفتار غلط . در واقع عرف يعني همين .
ـ عرف در مورد چند زني چطور است ؟
در ازدواج مجدد بايد همان دو ملاحظه اي که گفتم مد نظر قرار گيرد . يکي ملاحظه شرعي و اسلامي است . در ملاحظات اسلامي هم ما در شرايطي نياز به اجازه هسمر اول داريم ، علاوه بر اين شرط عمومي ديگري هم داريم به نام عدالت که شرط ساده اي نيست و ملاحظه ديگر هم عرف جامعه است و ما بايد به معروف عمل کنيم .
ـ بايد به معروف عمل شود ولي عرف عمومي چند همسري را مي پذيرد يا تک همسري را؟ با توجه به اينکه گاهي مي شنويم شخصي دو همسر دارد و راحت از کنارش مي گذريم .
البته نمي شود در مورد اين قضيه حکم کلي داد . در مواقعي که کسي همسر دوم اختيار مي کند ، ما آن را مي پذيريم. البته با ملاحظاتي حق را به فرد مي دهيم ولي در مواقعي هم حق را نمي دهيم . معروف در مورد اين قضيه ، عام و فراگير نيست که الزاماً راي به نفي با اثبات آن بدهيم .
ـ اصلا چند همسري در شرايط حال حاضر زندگي اجتماعي ما که گرفتن يک زن هم شبيه شق القمر است ، درست است ؟
ما که مکلف به تامين زندگي اين افراد نيستيم! البته عرف جامعه بنا به مسائل مالي و معيشتي نيست . مثلا فردي که از نظر معيشتي در وضعيت خوبي است مي تنواند چند همسر داشته باشد؟ نه اين درست و نه عکس آن . ما نمي توانيم بگوييم که چون وضعيت اقتصادي طوري است که امکان اداره کردن چند زندگي براي مرد وجود ندارد پس تعدد زوجات نبايد باشد . اين موضوع چيزي است که افراد بايد خودشان در مورد آن تعمق کنند . فرد بايد بداند که شروط ديني چيست و رعايت کردن اين شروط کار آساني هم نيست و به عرف هم توجه کند که با در نظر گرفتن اين پيش شرطها ، مساله به ميزان قابل ملاحظه اي حل مي شود .
ـ اصلا کار درستي است که کسي که داراي چند همسر باشد آن را علني کند؟ مثل همين کاري که اين آقا کرد و سه همسري بودنش را در تلويزيون علني کرد و اعتراض بسياري از خانم ها را به همراه داشت، با توجه به اين نکته که اين کار روي همسران جامعه ما هم تاثير مي گذارد .
اينکه تلويزيون اين کار را دستمايه يک برنامه يا سريال تلويزيوني کند ، طبيعتاً خيلي مناسب با ذائقه اجتماعي نيست . تلويزيون بايد به ذائقه جامعه و رفتارهاي درست جامعه بپردازد . البته اين طور هم نيست که تلويزيون به هر ذائقه اي که در جامعه جاري است تن دهد . تلويزيون هم بايد به هنجارهاي اجتماعي احترام گذارد ؛ اينکه سريالي بر پايه چنين موضوعي ساخته شود با اين تصور که جاذبه آفريني مي کند ، اصلا مناسب و مفيد براي جامعه نيست . اين کار يک طور هنجارشکني است . البته چند همسري مي تواند گاهي خوب باشد ، گاهي بد .
ـ چطور امامان هم چند همسر داشته اند؟
در همسرداري ائمه ، هم توجه به حکم اسلامي شده و هم ملاحظات اجتماعي و هم تفکر اسلامي در دوره معاصر خودش رعايت شده .عدالت به معناي کامل کلمه برقرار شده و اصلا ملاحظات اجتماعي در آن زمان ، آن کار را هنجار مي دانسته . پس نه تنها اين رفتار يک رفتار ناپسند نبوده بلکه فضيلت هم بوده .
ـ آن زمان اين کار موافق عرف جامعه بوده؟
بله ، عرض کردم تفکرات اجتماعي معاصر آن دوره و ساختار اجتماعي آن زمان مطابق با ان امر بوده.
منبع : همشهري جوان شماره 316
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}